شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، دریچه ای است به سوی فرهنگ، تاریخ و هنر این سرزمین کهن. معماری سنتی ایران، با بهره گیری از عناصر منحصر به فرد و هماهنگ با اقلیم، باورها و سبک زندگی مردمانش شکل گرفته است.
این معماری، نه تنها پاسخگوی نیازهای عملکردی خانه ها بوده، بلکه جلوه ای از زیبایی شناسی، هویت فرهنگی و ارزش های معنوی ایرانیان را به نمایش می گذارد. آشنایی با این المان ها، ما را با دنیایی از ظرافت، کارکردگرایی و هنر تلفیقی آشنا می سازد که در کمتر فرهنگی به این گستردگی و انسجام یافت می شود.
بررسی المان های مهم در معماری ایرانی
شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، برای افرادی که به خانه های سنتی ایرانی علاقه مند هستند، جذاب می باشد. این خانه ها با سبک معماری ویژه و متمایز خود، دارای ویژگی هایی هستند که آن ها را از دیگر سبک های معماری جهان متمایز می کند.
این نوع خانه ها، با المان های خاصی روبه رو می شویم که ریشه در فرهنگ و سنت ایران دارند و در معماری دیگر کشورها به ندرت دیده می شوند. در ادامه، به بررسی این عناصر منحصر به فرد خواهیم پرداخت:
سکوها
برای شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، خوب است بدانید، در دو طرف ورودی خانه های سنتی ایرانی، سکوهایی تعبیه می شد که به آن ها «پاخوره» گفته می شد.
این فضاها برای نشستن افرادی که نیازی به ورود به داخل خانه نداشتند و برای انجام کار یا گفت و گویی کوتاه آمده بودند، مورد استفاده قرار می گرفت.
بیشتر بخوانید
سردر ورودی
بخش بالایی و تزیینی در ورودی خانه که به صورت قوس دار طراحی می شد، معمولاً با کاشی کاری های زیبا زینت داده می شد و تنها بخش بیرونی خانه بود که جلوه ای هنری داشت.
برای شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، خوب است بدانید، این قسمت طوری ساخته می شد که از ورود مستقیم باران و برف در فصل های سرد جلوگیری کند و در تابستان نیز سایه ای خنک برای جلوگیری از تابش مستقیم نور خورشید فراهم آورد.
در بالای سردر، آیات قرآنی یا جملات مذهبی به صورت خطاطی، کاشی کاری یا حکاکی دیده می شود تا ساکنان هنگام ورود و خروج از زیر این عبارات عبور کنند و حس معنوی خانه حفظ شود.
درِ ورودی یکی از المان های مهم در معماری ایرانی
در خانه هایی که با معماری سنتی ایرانی ساخته شده اند، معمولاً از درهای دو لنگه استفاده می شده که اغلب از جنس چوب بودند. هر لنگه ی این درها دارای کوبه ای خاص بوده که بسته به نوع صدا، مشخص می کرد، فرد پشت در، مرد است یا زن.
هشتی
در ادامه ی مقاله ی شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، شما را با عنصر هشتی خانه های سنتی آشنا می کنیم. بلافاصله پس از عبور از ورودی، فضایی به نام هشتی قرار داشت که معمولاً با طراحی چند ضلعی مانند هشت ضلعی، نیمه هشت ضلعی یا گاه چهارگوش ساخته می شد.
این فضا، دارای سقفی کوتاه و گنبدی شکل با یک نورگیر کوچک در مرکز آن بود. درون هشتی معمولاً سکوهایی برای نشستن تعبیه می شد. از هشتی، برای تقسیم مسیرهای مختلف خانه استفاده می کردند و در مواردی نیز مسیر دسترسی به چند خانه از همین فضا تأمین می شد.
در مسیر شناخت المان ها در معماری، جالب است بدانید در خانه های بزرگ تر، مسیرهایی به اندرونی یا محل زندگی خدمه نیز از هشتی منشعب می شد. این فضا، اغلب با دیوار یا در به بخش های مجزایی برای استفاده ی زنان و مردان تقسیم می گردید.
دالان یا راهرو
دالان، راهرویی باریک و گاه پیچ در پیچ بود که از هشتی به حیاط خانه امتداد می یافت. طراحی دالان به گونه ای بود که مانع دید مستقیم به فضای داخلی خانه می شد و حریم خصوصی ساکنان را حفظ می کرد. این پیچ و خم ها موجب می شد تا ورود به خانه با تأمل و احترام بیشتری انجام شود.
حیاط ها از المان های مهم در معماری ایرانی
برای شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، به بررسی عنصر دیگری می پردازیم. حیاط در خانه های قدیمی مرکز و قلب خانه های ایرانی می باشد. حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی ای است که از گذشته های دور در معماری های ایرانی دیده می شد.
البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی، مرکز خانه ساخته نشود و از نظر زندگی و انجام فعالیت های روزمره و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه، ساخته می گردد و سایر مسائل مرکز خانه محسوب خواهد شد.
در ادامه ی مقاله ی شناخت المان ها در معماری، بایستی گفت حیاط فضایی است، برای برگزاری مراسم مختلف مثل مراسم های مذهبی، عروسی و تجمع بستگان می باشد. عموما حیاط های ایرانی، چهار گوش طراحی می شدند.
هر حیاط، معمولاً دارای یک حوض و چند باغچه می باشد که بسته به شرایط مختلف محلی، مثل آب و هوا و شرایط عوامل فرهنگی، اشکال متفاوتی دارند. سازمان دهی فضاهای محصور حیاط به گونه ای است که با تغییرات فصلی و کارکردهای مختلف اتاق های مجاور متناسب می باشد.
مطبخ
حال برای شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، شما را با مطبخ خانه های سنتی آشنا می کنیم. فضای پخت و پز در خانه های سنتی ایرانی معمولاً به شکل مربع یا مستطیل ساخته می شد. این بخش از خانه غالباً در نزدیکی چاه آب یا آب انبار قرار می گرفت تا دسترسی به آب آسان تر باشد.
درون مطبخ، محلی برای آشپزی، ذخیره چوب برای سوخت، و تنور نان پزی تعبیه می شد. همچنین در دیواره های آن طاقچه هایی ایجاد می کردند تا وسایل و ابزار آشپزی در آن ها قرار گیرد.
آبرزیگاه و حمام از المان های مهم در معماری ایرانی
برای شناخت المان ها در معماری، باید بدانید که این فضاها معمولاً در قسمت های پایین تر خانه طراحی می شدند تا تخلیه آب و سیستم زهکشی بهتر عمل کند.
حمام های سنتی ایرانی، از دو بخش تشکیل می شدند، بخشی به نام “سربینه” که برای تعویض لباس و استراحت پیش از ورود به فضای اصلی حمام بود، و بخشی دیگر که به “گرم خانه” معروف بود و محل اصلی شست و شو به شمار می رفت.
سخن پایانی
شناخت المان های مهم در معماری ایرانی، نه تنها ما را با زیبایی های بصری و هنری این سبک آشنا می کند، بلکه نشان دهنده ی پیوند عمیق میان فرهنگ، اقلیم و زندگی اجتماعی ایرانیان است.
این عناصر سنتی، فراتر از نقش های عملکردی، حامل پیام هایی از هویت، معنویت و تعامل با طبیعت هستند. حفظ و بازشناسی این ارزش ها می تواند راهی برای احیای معماری اصیل و الهام بخش در طراحی های معاصر باشد. با نگاه دقیق تر به این المان ها، می توان به عمق اندیشه و خلاقیتی پی برد که نسل های گذشته در خلق فضاهای زندگی خود به کار گرفته اند.
